Weer toegankelijk voor publiek
Sinds 1890 staat op de hoek van de Folkingestraat en de Nieuwstad het Rabbinaatshuis. Het gebouw werd door de Joodse gemeente gebruikt tijdens zowel de oude (1756) als de nieuwe synagoge (1906) ernaast. Na de oorlog bood het onderdak aan zowel een christelijke knutselruimte als een twee-vaks condoomautomaat. Tegenwoordig kan het publiek er het mikwe bezoeken.
In de toenmalige bouwaanvraag stond dat het ‘een badhuis met badmeesterswoning, winkelhuis en vergaderzaal voor de Joodse gemeente’ zou worden.
De benedenverdieping was bestemd voor het mikwe (Joods ritueel bad) en de woonvertrekken van het badmeestersechtpaar, op de eerste verdieping kwamen de kantoren en vergaderzaal van de NIG (Nederlands-Israëlitische Gemeente Groningen). De letters NIG sieren nog steeds goudgekleurd de top van de gevel.
In en na de Tweede Wereldoorlog kende het gebouw een trieste en bizarre geschiedenis. Toen tijdens de eerste oorlogsjaren Joden een ster moesten gaan dragen, moesten ze deze (tegen betaling) ophalen in het Rabbinaatshuis. In 1952 verkocht de Joodse Gemeente Groningen het Rabbinaatshuis en de synagoge. De nieuwe eigenaar van de synagoge J.H. Brink wist ook enkele ruimten van het Rabbinaatshuis in handen te krijgen.
De gang nam hij in gebruik als garage voor de vrachtwagen van zijn bedrijf, wasserij Astra. Een achterkamer werd gebruikt als knutselruimte voor de leden van het Apostolisch Genootschap, waarvan hij zelf ook lid was en dat evenals zijn wasserij gevestigd was in de voormalige synagoge. Later bleek dat deze achterkamer het voormalige mikwe was. De baden waren onzichtbaar geworden, want bedolven onder een betonnen vloer.
Playboy Club Groningen
Historicus Stefan van der Poel beschrijft in zijn standaardwerk “Joodse Stadjers” uiterst beeldend een bijzondere en misschien ook wel kenmerkende episode uit de naoorlogse geschiedenis van het Rabbinaatshuis.
“In 1973 vroeg ‘LRC Nederland N.V.’ – London Rubber Company – de gemeente toestemming voor de plaatsing van een ‘lichtbak’ bij ‘Playboy Club Groningen’. Enkele maanden later meldde LRC zich opnieuw, ditmaal met het verzoek om een vergunning voor de plaatsing van een ‘twee-vaks condoomautomaat’ – kleur: ‘staalblauw’ – in het portiek van het bewuste pand. Beide keren reageerden burgemeester en wethouders pragmatisch. De lichtbak was toegestaan zolang deze niet knipperde of van kleur veranderde, en wat betreft de ‘twee-vaks condoom-automaat’ was de gemeente gerustgesteld door de mededeling dat ‘de geldinworp op een zodanige hoogte zit dat kinderen er niet bij kunnen komen’.”
Monumentenlijst
In 1986 werd Stichting Studenten Huisvesting (SSH) eigenaar van het Rabbinaatshuis om het tot studentenhuis te verbouwen. Korte tijd later kreeg het een beschermde status doordat het op de gemeentelijke monumentenlijst werd geplaatst.
Momenteel (2020) zijn de bovenverdiepingen en een deel van de benedenverdieping eigendom van woningcorporatie Lefier. Stichting Oude Groninger Kerken is eigenaar van de twee kamers in het resterende deel de benedenverdieping. Eén daarvan wordt door Stichting Folkingestraat Synagoge en de Joodse Gemeente Groningen gebruikt als kantoor, vergader- en cursusruimte. De andere ruimte bevat het mikwe en kan tijdens openingsuren van de synagoge worden bezocht.
Afgezien van het mikwe is van het originele interieur van het Rabbinaatshuis weinig meer over. Alleen delen van de voormalige vergaderzaal van het Opperrabbinaat van de provincie Groningen zijn nog zichtbaar: een houten plafond, nu fel geel geschilderd en door nieuwe muren in meerdere studentenkamers opgedeeld.
Mikwe bevrijd uit duisternis en vocht
De rituele baden van het mikwe werden in maart 2014 herontdekt. Oude foto’s en een bouwtekening gaven aan dat het op deze locatie moest zijn. Vrijwilligers van Stichting Folkingestraat Synagoge verwijderden de betonnen deklaag en de vele kubieke meters zand, puin en afval. Zo kwamen twee baden met glad gepolijste zijwanden, zeven treden en een rand van Ardens hardsteen tevoorschijn. Ook een deel van de originele koperen waterleidingen had de decennia in duister en vocht doorstaan.
De bouwtekening laat overigens zien dat er nóg twee baden onder de grond verstopt zitten: aan de andere kant van de rechter muur. De kans is groot dat de aldaar wonende student geen benul heeft van wat zich onder de vloer onder zijn bed bevindt.
Rabbinaatshuis smakelijk allegaartje
De architect van het Rabbinaatshuis in Groningen was directeur gemeentewerken A. Schram de Jong. Hij maakte er een smakelijk allegaartje van stijlen en invloeden van, zoals neo-Renaissance en neo-classicisme. Ook is het gebouw in combinatie met de naastgelegen synagoge van groot sociaal-historisch belang. Ze zijn een goed zichtbare en blijvende herinnering aan de voormalige Joodse buurt in de binnenstad van Groningen.
Het gebouw bestaat uit drie delen die op het eerste gezicht niet opvallen omdat ze één geheel lijken: een winkelpui met gebogen vensters, een lang deel aan de Nieuwstad en aan het uiteinde daarvan een smal poortgedeelte met een gietijzeren sierhekwerk.
Auteur:
Marcel Wichgers
Medewerker Stichting Folkingestraat Synagoge
Programmering | educatie | communicatie
Bronnen:
Stefan van der Poel: Joodse Stadjers
Rijksmonumenten.nl
Illustraties:
© Collectie Regina Philip
Laatst bijgewerkt:
24-01-2021