Logement B.J. Kisch
Op 7 mei 1838 plaatst B.J. Kisch, kastelein en logementhouder, een advertentie in de Groninger Courant om aan te kondigen dat hij is verhuisd van het Hoogstraatje naar de Bloemstraat. Hij biedt daar ook zijn diensten aan voor het maken, herstellen en veranderen van allerlei soorten rijtuigen. Uit een latere advertentie blijkt dat hij rond 1824 met zijn logement begonnen moet zijn. B.J. Kisch is eigenlijk Benjamin Kisch, geboren op 14 juni 1799 als zoon van Izak Hartogs Kisch en Betje Abrahams. Gedurende zijn leven gebruikt hij steeds zijn patroniem in zijn naam, waarbij de “J” ongetwijfeld verwijst naar de Hebreeuwse vertaling van zijn patroniem Izaak, namelijk Jitschak. Benjamin begon zijn loopbaan als boekdrukkersknecht en werd later boekdrukker, kastelein en uiteindelijk ook logementhouder.
Op 5 januari 1823 trouwt hij met Hinderina1 Abrahams Kroon, geboren op 1 juni 1796 te Leermens, die op 18 januari 1824 bevalt van een zoon die amper 1 dag oud wordt. Hinderina sterft op 5 februari 1824 in het kraambed. Ruim een jaar later, op 6 maart 1825, trouwt Benjamin met Saartje Leijdesdorff, die negen jaar ouder is dan hij (Groningen, 9 april 1790 – Groningen, 29 januari 1865). Met Saartje krijgt hij vier kinderen, waarvan de eerste levenloos wordt geboren en de jongste, Betje, slechts vier dagen oud wordt. Gelukkig blijven zijn dochter Frouwke en zoon Hartog wel in leven.
In 1843 adverteert koopman L.S. Speelman dat hij is gelogeerd ten Huize van B.J. Kisch in de Folkingestraat nummer 2832. In 1852 wordt een behuizing met open plaats en bleekveld achter aangeboden dat getekend is op G2853 rood en bewoond wordt door B. Kisch. In het adresboek van 1866 wordt dit nummer ook als adres van B.J. Kisch en zijn logement vermeld.
Het logement heeft een goede reputatie en trekt vooral veel handelsreizigers aan die er niet alleen overnachten, maar ook zaken doen. Er worden vastgoedveilingen gehouden en talloze, met name Joodse, organisaties en verenigingen houden hier hun vergaderingen, feesten en bijeenkomsten. Daarnaast worden er regelmatig bals georganiseerd, vaak ter viering van Joodse feestdagen, en zelfs bruiloftsfeesten vinden er plaats.
Hotel onder H.B. Kisch
Op 4 mei 1870 overlijdt Benjamin en zet zijn zoon Hartog Kisch (Groningen, 26 maart 1829) de zaken voort. Net als zijn vader gebruikt hij zijn patroniem en noemt zichzelf Hartog Benjamins Kisch. Hij is op 24 december 1865 getrouwd met Hester Abraham Gosschalk (Groningen, 21 maart 1837 – Groningen, 25 januari 1890) en krijgt met haar 8 kinderen.
Wordt onder Benjamin steeds gesproken over zijn logement als “ten huize van B.J. Kisch”, in het NIW van 10 mei 1867 wordt een advertentie geplaatst door Hartog onder de naam “Hotel de Nederlanden”. Vervolgens is in mei 1868 in een advertentie sprake van “Hotel Kisch”.
Hartog overlijdt, in hetzelfde jaar als zijn vrouw, op 21 december 1890. Zijn oudste dochter Sara neemt de leiding van het hotel over. Later zullen zijn ongehuwde dochters Sara (1866-1932), Gelline (1871-1944) en Betje (1874-1944) het hotel voortzetten onder de bedrijfsnaam “Erven H.B. Kisch”. Ook onder die naam lijkt Sara een leidende rol te hebben. Opmerkelijk is bovendien dat zij de enige van de gezusters Kisch is die in de adresboeken vermeld wordt, inclusief haar functie van hotelier.
Op 26 februari 1892 wordt het oude pand van het hotel verkocht voor f. 7.975,-. Het lijkt echter in handen van de familie Kisch te blijven, want er wordt op 25 maart 1892 een advertentie geplaatst voor de aanbesteding van de op- en verbouw van het hotel, op verzoek van de eigenaren van hotel Kisch. In het verbouwde pand bevinden zich 17 logeerkamer en 3 ruime zalen. Op 2 maart 1893 is er opnieuw een aanbesteding, ditmaal voor het afbreken van 2 huizen met pakhuis in de Folkingestraat, om plaats te maken voor de bouw van een dubbele winkelbehuizing met bovenwoningen. Om welke huizen met pakhuis het gaat is niet helemaal duidelijk. Na de omnummering van de panden in de Folkingestraat in 1899 krijgt het pand G285, waar het hotel zich bevindt, het huisnummer 37. Heden ten dage bevindt zich op deze plek een vestiging van “Bagel & Beans” in een nieuwbouwpand, het originele pand bestaat niet meer.
Stationsstraat 7
De zaken gaan goed, Hotel Kisch is inmiddels een begrip in Groningen Stad. De “Erven H.B. Kisch” besluiten daarom in 1902 om op zoek te gaan naar een nieuw pand om uit te kunnen breiden. In de chique Stationsstraat op nummer 7 staat een monumentaal pand te koop dat in 1882 gebouwd is door de uit Leeuwarden afkomstige architect W. van der Heide. Het pand wordt door de Erven aangekocht en op 28 oktober 1902 wordt een vergunning aangevraagd voor de verbouwing van het pand tot hotel.
Bij de opening van het nieuwe hotel Kisch omvat het pand 30 logeerkamers, bijna het dubbele aantal van het hotel in de Folkingestraat. De prijs per overnachting bedraagt f. 1,75 tot 2,25 per nacht.
Renovatie
Op 24 augustus 1911 wordt een aanvraag ingediend bij de gemeente Groningen voor het deels vernieuwen van het pand aan de Stationsstraat 7. De renovatie van het hotel wordt grondig aangepakt, zo worden alle logeerkamers voorzien van centrale verwarming en wasgelegenheid met warm en koud stromend water. Voor die tijd was dat heel voortvarend want dit kwam toen niet vaak voor in hotels. Daarnaast wordt de hygiëne in het hotel verbeterd.
Het hotel is ook internationaal op de kaart gezet zoals o.a. blijkt uit een advertentie uit 1913 aangaande een internationaal congres voor physiologen dat er gehouden wordt. In de loop van de tijd lopen de prijzen van logies en ontbijt overigens wel iets op naar f. 3,50 per nacht in 1931. In 1933 worden de prijzen naar beneden bijgesteld en kan men er al terecht voor f. 2,50 voor logies en ontbijt.
Het oude hotel in de Folkingestraat
Op 6 januari 1903 vindt de verkoop plaats van het oude hotel Kisch aan de Folkingestraat 37 dat beschikbaar komt per 1 mei 1903. Vanaf die datum is hotel Kisch namelijk gevestigd aan de Stationsstraat 7 in Groningen. Het oude hotel wordt overgenomen door achtereenvolgend; Izak Weinberg, Eliazer Levie de Haan, Philip Odewald en Salomon Hoogstraal. Bij elke wissel verandert de naam van het hotel in dat van de nieuwe eigenaar. Salomon Hoogstraal wordt in de oorlog door de maatregelen van de Nazi’s gedwongen te stoppen en is daarmee de laatste Joodse eigenaar van het hotel. De NSB-er J. Nieken uit Den Haag runt er vervolgens, tot de ontruiming in 1944, zijn hotel dat gebruikt wordt voor NSB-kinderen.
Na het Kisch tijdperk
Op 8 juli 1932 overlijdt Sara Kisch. In 1934 besluiten haar overgebleven zusters te stoppen met hun activiteiten rondom het hotel en neemt Philip Odewald op 1 februari 1934 het stokje van hen over. Dit is dezelfde Philip die eerder in 1924 de scepter zwaaide in het hotel aan de Folkingestraat 37. Salomon Hoogstraal neemt vervolgens het hotel aan de Folkingestraat over als Philip Odewald verhuist naar de Stationsstraat 7. In tegenstelling tot het hotel onder leiding van de Erven Kisch, komt het onder beheer van Philip Odewald onder rabbinaal toezicht te staan (O.R.T.) en heeft het een Kosjere keuken. Helaas is dit van zeer korte duur, want 
eind 1935 moet Philip Odewald om gezondheidsredenen stoppen met zijn werkzaamheden. Hij overlijdt op 21 maart 1936. De gezusters Kisch plaatsen na zijn vertrek een advertentie om het hotel te verhuren of verkopen. Hiermee eindigt de Joodse geschiedenis van
het fameuze hotel, want per 1 januari 1936 wordt het pand geëxploiteerd door dhr. W. Panman en krijgt het hotel de naam “Terminus”. Het hotel wordt ook nu van harte door de eigenaar aanbevolen voor “Joodsche Cliëntèle”, maar staat niet langer onder rabbinaal toezicht omdat het geen Joods karakter meer heeft. Eind oktober 1936 houdt hotel “Terminus” op te bestaan.
Op 28 januari 1937 vindt een publieke verkoping plaats in café “Huis de Beurs”, maar schijnbaar heeft dit geen koper opgeleverd want het staat daarna nog maandenlang in advertenties te koop. Hendrik Spijker Jr. wordt uiteindelijk in januari 1938 de nieuwe eigenaar en gaat verder onder de naam hotel “de Zon”. Op 22 februari 1938 wordt het hotel na een opknapbeurt geopend. In april 1939 treedt Spijker Jr. uit als eigenaar van het hotel. Op 29 april 1939 wordt Albert Jan Leewering de nieuwe eigenaar. In advertenties wordt het hotel daarna zowel hotel “Leewering” als hotel-pension “de Zon” genoemd. In juni 1940 wordt het hotel gevorderd door de Wehrmacht.
Na de oorlog
In het voorjaar van 1946 worden de panden aan de Stationsstraat 7 én 9 in gebruik genomen door het Gewestelijk Arbeidsbureau. Als het GAB in 1978 hier vertrekt wordt het voormalige hotel “Kisch” in gebruik genomen door de Stichting Studenten Huisvesting die het verbouwt tot kantoorruimte en kamerverhuurbedrijf. De huidige eigenaar van het pand is Woning Corporatie Lefier.
1 Wordt in documenten Hindrikje, Hindrina, Hinderina of Henriëtte genoemd
2 Huidige nummer 41
3 Huidige nummer 37
Bronnen:
Delpher
Groninger Archieven
Monumenten.nl
N.I.W.
Stadsmonumenten.nl
Weekblad voor Israëlitische huisgezinnen
Illustraties:
De Joodsche Invalide
Groninger Archieven – Bouwvergunningen
Groninger Courant
N.I.W.
Nieuwsblad van het Noorden
WikiCommons – C.W. Kramer
Gepubliceerd:
07-08-2023