De straat en haar Joodse bewoners
De Nieuwstad ligt in het hart van de oude Joodse buurt in het centrum van de stad Groningen. De straat loopt van de Schoolholm tot aan de Pelsterstraat. Tegenwoordig is het vooral bekend als het domein van de Groningse prostitutie. De straat werd aangelegd in 1348, oorspronkelijk opgesplitst in Eerste en Tweede Nieuwstad. Waarschijnlijk verwijst de naam naar een stadsuitbreiding in de betekenis van nieuwe stad. De Nieuwstad kent een reeks gangen en stegen. Daarvan nog herkenbaar: bij nr 18: de Markusgang, bij 33: de Trouwe Arbeidersgang, bij 39: de Eikelbomengang. Ter hoogte van perceel 28 lag de ingang van de Zwaantjesgang. Deze gang bestaat nog achter de bebouwing van de Synagoge en is ook nog voorzien van een straatnaambordje. Niet meer terug te vinden zijn de Spekkopers- of Spekhakkersgang, de Kreupelgang, de Hickengang en de Loutersgang.
© Collectie Groninger Archieven
Terwijl in de Folkingestraat de kleine middenstanders en Joden woonden die het (redelijk) goed hadden, waren het vooral de arme Joden die zich in de Nieuwstad gevestigd hadden. In de straat was het dus armoe troef en men woonde vaak in veel te kleine behuizingen met te veel mensen op elkaar. Dat dit niet afdeed aan de humor van de Joodse bewoners blijkt wel uit een anekdote zoals beschreven in het boekje “De Folkingestraat historisch bekeken”; “In 1909 vereerde koningin Wilhelmina de stad Groningen met een bezoek. De hele buurt werd versierd, dus ook de Nieuwstad. Lemmeler Auerhaan die wat in antiek scharrelde, probeerde op een originele manier wat reclame voor zijn zaak te maken. Hij hing een groot bord voor zijn deur, waarop hij met oranje letters had geschreven: Hier moet de optocht stil blijven staan, want hier woont Lemmeler Auerhaan. Hij koopt antiek en porcelein. Daarom moet de Nieuwstad versierd zijn.”.
De Joodse Bewoners
In juni 1941 waren onderstaande Joodse bewoners bekend in de Nieuwstad:
Nieuwstad 4 – Frederik Velleman
Frederik Velleman, (Groningen, 9 oktober 1908) was caféhouder en had zijn café-biljart ook op dit adres. Hij heeft in het werkkamp Twilhaar gezeten en werd vermoord in Auschwitz op 31 januari 1943. Frederik was getrouwd met Duifje Velleman-Blok, geboren te Groningen op 16 mei 1912. Zij hadden 2 dochters: Mirjam, geboren te Groningen op 18 april 1939 en Aleida, geboren te Groningen op 18 december 1934. Duifje en haar dochters werden vermoord in Auschwitz op 12 oktober 1942.
Nieuwstad 5a – Abraham Bollegraaf
Koopman en sigarenmaker Abraham Bollegraaf (Winschoten op 4 oktober 1883) woonde hier met zijn vrouw Henderina van Dam (Groningen op 3 november 1881). Abraham en Henderina werden samen vermoord in Auschwitz op 19 oktober 1942. Zij hadden 3 kinderen die ook op dit adres woonden en allen werden vermoord:
Maurits Bollegraaf was kantoorbediende (Groningen, 13 mei 1912 – Extern kommando Bobrek, 28 februari 1943).
Simon Bollegraaf (Groningen, 12 juli 1910 – Extern kommando Bobrek, 28 februari 1943).
Mietje Bollegraaf was ateliermeisje (Groningen, 29 mei 1916 – Auschwitz, 19 oktober 1942).
Dit gezin komt voor in de stamboom van de beheerder.
Nieuwstad 8 – Salomon Berkelo
Voormalig koopman Salomon Berkelo (Groningen, 23 december 1870 – Groningen, 22 november 1942) woonde hier met zijn vrouw Frouktje Berkelo-Pels (Delfzijl, 27 oktober 1870 – Auschwitz, 21 januari 1943). Dit echtpaar had 2 zoons waarvan de jongste de Shoah overleefd heeft.
Nieuwstad 9a – Hartog Behr
Hartog Behr (Groningen, 11 juli 1887 – Extern kommando Blechhammer, 31 maart 1944) was koopman en woonde op dit adres met zijn vrouw Trijntje Behr-Wolf (Zuidbroek, 14 juni 1887 – Auschwitz, 26 oktober 1942). Hun zoon Meier (Groningen, 17 mei 1923 – Gross-Rosen, 7 februari 1945) woonde bij zijn ouders in en was musicus. Een ander kind heeft de Shoah overleefd.
Nieuwstad 10 – Berendje Pels-Dalsheim
Berendje Pels-Dalsheim (Noordbroek, 28 maart 1861 – Sobibor, 26 maart 1943) was sinds 1919 weduwe van Nathan Pels (Delfzijl, 24 december 1858 – Delfzijl, 10 mei 1919) en woonde hier alleen. Zij hadden 6 kinderen die geen van allen de Shoah overleefden.
Nieuwstad 15 – Alexander Muller
Alexander Muller (Groningen, 24 november 1909 – Auschwitz, 28 februari 1943) is musicus en woonde hier met zijn vrouw Esther Muller-Wallaga (Onstwedde, 24 maart 1909 – Auschwitz, 15 oktober 1942) en hun zoontje Harry (Groningen, 14 maart 1937 – Auschwitz, 15 oktober 1942).
Dit gezin komt voor in de stamboom van de beheerder, maar moet in de online versie nog toegevoegd worden.
Dit gezin komt voor in de stamboom van de beheerder en wordt binnenkort aan de online versie toegevoegd.
Nieuwstad 16a – Markus van Dam
Markus van Dam (Groningen, 5 juli 1912 – Midden-Europa, 28 februari 1943) is chauffeur van beroep. Hij woonde hier met zijn vrouw Engel van Dam-Simmeren (Groningen, 1 februari 1911 – Auschwitz, 19 oktober 1942) en hun 2 dochters:
Roosie van Dam (Groningen, 6 november 1932 – Auschwitz, 19 oktober 1942)
Rebekka van Dam (Groningen, 21 november 1934 – Auschwitz, 19 oktober 1942.
Een derde kindje werd levenloos geboren op 04-03-1942 te Groningen. Het geslacht wordt niet genoemd. Behalve Markus en zijn gezin woonde ook zijn moeder Rosie Bollegraf-van Dam (Groningen, 27 mei 1872 – Sobibor, 20 maart 1943) op dit adres bij haar zoon en zijn gezin.
Dit gezin komt voor in de stamboom van de beheerder.
Nieuwstad 17 – Barend Bouman
Barend Bouman (Vianen, 10 november 1900 – Sobibor, 16 juli 1943) is slager van beroep. Hij woonde hier met zijn vrouw Grietje Bouman-Minco (Oldenzaal, 12 november 1907 – Sobibor, 16 juli 1943). Een kind uit dit gezin heeft de Shoah overleefd.
Dit gezin komt voor in de stamboom van de beheerder.
Nieuwstad 17a – Samuel Cohen
Samuel Cohen (Winschoten, 18 juli 1878 – Groningen, 1 juni 1942) is dansleraar en woonde hier met zijn vrouw Duifje Cohen-Anholt (Zwolle, 13 april 1877 – Sobibor, 9 april 1943). Het echtpaar had 4 kinderen. Zoon Heiman (Winschoten, 17 maart 1909 – Sobibor, 9 april 1943) die musicus is en dochter Naatje Kisch-Cohen (Winschoten, 30 september 1910 – Auschwitz, 19 oktober 1942) woonden bij hun ouders in. Naatje was ateliermeisje. Dochter Roosjen Lever-Cohen woonde met haar gezin in Utrecht en werd vermoord in Auschwitz. Een ander kind heeft de Shoah overleefd.
Nieuwstad 21 – Rebekka Simmeren-Levie
Rebekka Simmeren-Levie (Groningen, 26 januari 1883 – Auschwitz, 12 oktober 1942) is werkster en sinds 1919 de weduwe van Levie Simmeren. Samen had dit echtpaar 5 kinderen die allen vermoord zijn in de Shoah. Zij is de (schoon)moeder van Markus van Dam en Engel van Simmeren-van Dam, Nieuwstad 16a.
Nieuwstad 22 – Izak Colthof
Winkelier Izak Colthof (Opsterland, 5 maart 1892 – Auschwitz, 12 februari 1943) woonde hier met zijn vrouw Jenny Colthof-Hammelburg (Nijkerk, 26 december 1888 – Auschwitz, 12 februari 1943) en 5 van zijn 6 kinderen. Allen werden vermoord. De 6e is hun gehuwde dochter Betje die vermoord is in Auschwitz. Hij heeft op dit adres ook een kosher Fries Kaas- en boterhuis. Opvallend is dat hij zich in advertenties I.B. Colthof noemt. Hoewel op zijn geboorteakte alleen de naam Izak genoemd wordt gebruikt hij naar alle waarschijnlijkheid ook zijn patroniem (naam van zijn vader), Benjamin. De thuiswonende kinderen zijn:
Nathan Colthof (Leeuwarden, 20 juli 1931 – Auschwitz, 12 februari 1943).
Jozeph Colthof (Leeuwarden, 6 november 1926 – Auschwitz, 27 april 1943).
Rachel Esther Feitje Colthof (Leeuwarden, 27 december 1924 – Auschwitz, 12 februari 1943).
Markus Colthof (Achtkarspelen, 14 januari 1923 – Extern kommando Bisingen, 11 april 1945).
Benjamin (Achtkarspelen, 16 oktober 1919 – Blechhammer, 27 januari 1945).
Nieuwstad 22a – Samuel Berkelo
Samuel Berkelo (Groningen, 23 oktober 1866 – Auschwitz, 19 november 1942) woonde hier met zijn vrouw Bettje Berkelo-Gans (Loppersum, 24 september 1878 – Auschwitz, 19 november 1942). Hun jongste zoon Michiel (Groningen, 2 oktober 1915 – Auschwitz, 28 februari 1943) was musicus en woonde nog bij zijn ouders thuis.
Dit gezin komt voor in de stamboom van de beheerder.
Nieuwstad 23 – Joël de Lange
Joël de Lange (Groningen, 6 maart 1871 – Auschwitz, 26 oktober 1942) woonde hier met zijn vrouw Maria de Lange-Wolff (Nieuwe Pekela, 3 december 1880 – Auschwitz, 26 oktober 1942). Ook hun zoon Simon de Lange (Groningen, 17 maart 1916 – Midden-Europa, 31 maart 1944) woonde in juni 1941 op dit adres, maar hij trouwde op 29 september 1941 in Leek met Rika Oudgenoeg. Hierna ging dit jonge stel wonen in de Jan van Goyenstraat 2, Groningen. Simon was fotograaf.
Nieuwstad 26b – Moritz van der Hak
Moritz (Appingedam, 28 maart 1882 – Auschwitz, 12 oktober 1942) was reiziger van beroep. Hij woonde op dit adres met zijn vrouw Aaltje Mozes van der Hak-van den Berg (Groningen, 8 juni 1872 – Auschwitz, 12 oktober 1942). Ze kregen twee kinderen die de Shoah overleefden. Aaltje had nog een kind uit een eerdere relatie dat ook de Shoah overleefde.
Nieuwstad 27 – Samson Frank
Samson (Meppel, 25 juni 1887 – Auschwitz, 15 oktober 1942) woonde hier met zijn vrouw Lina Frank-Kisch (Meppel, 25 juni 1887 – Auschwitz, 15 oktober 1942) en oudste zoon Alexander Samson Frank (Groningen, 13 mei 1914 – Auschwitz, 28 februari 1943).
Nieuwstad 28 – Mozes Blok
Mozes (Groningen, 27 december 1908 – Auschwitz, 30 september 1944) woonde hier met zijn vrouw Judith Gesina Mok (Haarlem, 23 mei 1914 – Groningen, 28 mei 1992) die de Shoah overleefde. Mozes was ambtenaar van de Nederlands-Israëlitische Gemeente.
Nieuwstad 30 – Baruch Emanuel Stern
Baruch Emanuel Stern (Appingedam, 30 april 1891 – Auschwitz, 8 oktober 1942) was papierhandelaar. Hij woonde op dit adres met zijn 2 zusters, Gezina Stern (Appingedam, 5 november 1881 – Auschwitz, 12 februari 1943) en Eva Stern (Appingedam, 22 april 1893 – Auschwitz, 12 februari 1943). Beide vrouwen waren hulp in de huishouding.
Nieuwstad 31 – Israël Frank
Koopman Israël Frank (Eelde, 1 juli 1880 – Auschwitz, 19 november 1942) is weduwnaar van Froukje Bollegraf (Groningen , 22 maart 1882 – Groningen, 2 augustus 1933). Dit echtpaar had 6 kinderen waarvan er 2 bij hun vader inwonen. Levie Frank (Groningen, 10 augustus 1922 – Sobibor, 4 juni 1943) en Phillipus Frank (Groningen, 13 september 1909 – Auschwitz, 19 oktober 1942). Dochter Rika woonde met haar gezin op nummer 33.
Nieuwstad 33 – Aron Levie van Dam
Koopman Aron Levie van Dam (Groningen, 28 december 1906 – Auschwitz, 19 oktober 1942) woonde hier met zijn vrouw Rika van Dam-Frank (Groningen, 19 maart 1906 – Auschwitz, 19 oktober 1942) en zijn 5 kinderen:
Israel van Dam (Groningen, 15 november 1937 – Auschwitz, 19 oktober 1942)
Levie Aron van Dam (Groningen, 2 september 1935 – Auschwitz, 19 oktober 1942)
Engelina van Dam (Groningen, 6 januari 1941 – Auschwitz, 19 oktober 1942)
Roosje van Dam (Groningen, 12 september 1939 – Auschwitz, 19 oktober 1942)
Froukje van Dam (Groningen, 6 augustus 1933 – Auschwitz, 19 oktober 1942)
Het eerstgeboren kindje van dit echtpaar, Levie Aron van Dam (Groningen, 20 september 1932) is slechts 2 dagen oud geworden
Dit gezin komt voor in de stamboom van de beheerder.
Nieuwstad 37 – Israël Blok
Slager Israël Blok (Groningen, 13 juli 1907 – Auschwitz, 31 januari 1943) woonde hier met zijn Corrie Elisabeth Blok-Booij (Rotterdam, 27 maart 1920 – Auschwitz, 12 oktober 1942) en dochtertje Mirjam Blok (Groningen, 29 mei 1940 – Auschwitz, 12 oktober 1942).
Nieuwstad 40a – Samuel van Dam
Samuel van Dam (Groningen, 14 november 1915 – Auschwitz, 28 februari 1943) is kruidenier en de familiezaak bevond zich in hetzelfde pand. Samuel woonde op dit adres met zijn vrouw Aaltje van Dam-Krant (Hilversum, 24 april 1912 – Auschwitz, 29 oktober 1942) en hun zoontje Salomon van Dam (Groningen, 14 augustus 1940 – Auschwitz, 29 oktober 1942).
Dit gezin komt voor in de stamboom van de beheerder.
Nieuwstad 41b – Jozef Velleman
Jozef Velleman (Groningen, 19 november 1878 – Auschwitz, 23 november 1942) was ongehuwd en woonde hier alleen.
Nieuwstad 42a – Heiman de Beer
Heiman de Beer (Hoogezand, 23 mei 1875 – Auschwitz, 12 februari 1943) woonde hier met zijn vrouw Kaatje de Beer-Bollegraf (Groningen, 6 februari 1874 – Auschwitz, 12 februari 1943) en hun 5 kinderen: Abraham de Beer (Zutphen, 21 oktober 1902 – Auschwitz, 28 februari 1943).
Esther de Beer (Groningen, 13 november 1904 – Auschwitz, 12 februari 1943).
Saartje de Beer (Groningen, 6 maart 1907 – Auschwitz, 12 februari 1943).
Simon de Beer (Groningen, 4 december 1908 – Auschwitz, 28 februari 1943).
Bloemina de Beer (Groningen, 14 september 1913 – Sobibor, 20 maart 1943).
Heiman is leurder van beroep evenals zijn zonen Abraham en Simon. Dochter Bloemina is inpakster en Saartje is ateliermeisje. Tegenwoordig zouden wij een leurder colporteur noemen.
Nieuwstad 43a -Elias Porcelijn
Arbeider Elias Porcelijn (Amsterdam, 26 mei 1899 – Auschwitz, 30 november 1943) woonde hier met zijn vrouw Mietje Porcelijn-Simmeren (Groningen, 7 december 1900 – Auschwitz, 19 oktober 1942) en hun 2 kinderen Mozes Porcelijn (Groningen, 12 februari 1929 – Auschwitz, 19 oktober 1942) en Rachel Porcelijn (Groningen, 15 februari 1933 – Auschwitz, 19 oktober 1942).
Nieuwstad 45 – Philip Bargeboer
Philip Bargeboer (Eexta gem. Scheemda, 11 september 1896 – Midden-Europa, 29 februari 1944) woonde op dit adres met zijn 2e echtgenote Henderika Bargeboer-Joosten (Winschoten, 30 maart 1879 – Auschwitz, 23 november 1942). Zij kregen 2 kinderen, hun eerste kindje, Israël, overleed al na 3 dagen. Hun dochtertje Eva werd slechts 1 maand oud. Uit zijn eerste huwelijk met Mietje van Collem, waarvan hij scheidde in 1933, werden 3 kinderen geboren die geen van allen de leeftijd van 1 jaar haalden. Philip was losse arbeider van beroep.
Nieuwstad 47 – Joseph Vissel
Joseph Vissel (Groningen, 26 januari 1878 – Auschwitz, 23 november 1942) was marktkraamverhuurder en woonde hier met zijn 2e vrouw Frouwke Vissel-Salomon (Winschoten, 30 maart 1879 – Auschwitz, 23 november 1942).
Nieuwstad 58 – Froukje Israël-van Os
Froukje Israel-van Os (Groningen, 20 januari 1877 – Westerbork, 7 juni 1943) is de weduwe van Mozes Simmeren (Groningen, 25 juni 1866 – Groningen, 12 september 1915) en Benjamin Israël (Groningen, 24 november 1869 – Groningen, 27 maart 1940). Op dit adres woonden ook 2 andere personen, Moses Wilder (Sasów, 8 augustus 1914 – Auschwitz, 30 september 1942) en Izak Dwinger (Groningen, 7 april 1887 – Auschwitz, 8 oktober 1942).
Froukje van Os komt voor in de stamboom van de beheerder.
Externe artikelen over de Nieuwstad
Nieuwstad Groningen: Van Jodenbuurt naar hoerenbuurt (1)
Nieuwstad Groningen: Van Jodenbuurt naar hoerenbuurt (2)
Nieuwstad Groningen: Van Jodenbuurt naar hoerenbuurt (3)
Bronnen:
Boek: De Folkingestraat historisch bekeken – uitg. Geldersboek
Groninger Archieven
Johan van Gelder
Joods Monument
Mijn Stad Mijn Dorp – Rijkswerkkamp Twilhaar 1940-1947 – auteur: Alex Alferink
Wikipedia
Illustraties:
Groninger Archieven
Laatst bijgewerkt:
02-02-2024