De jeugdsynagoge in Groningen staat vooral bekend onder de naam jeugdsjoel Groningen . Jeugdsjoel is een informele term die in sommige Joodse gemeenschappen wordt gebruikt om een synagoge of gebedsplaats aan te duiden die speciaal is bedoeld voor jongeren en jongvolwassenen. Het is een plek waar jonge Joodse mensen samenkomen voor religieuze diensten, evenementen en sociale activiteiten. Het is de enig overgebleven jeugdsjoel in Nederland.
De Joodse gemeenschap in de stad Groningen was aanzienlijk gegroeid in de jaren kort voor de oorlog. Om ook in de toekomst jongeren betrokken te houden bij de Joodse gemeenschap wordt onder de bezielende leiding van rabbijn Dasberg daarom een jeugdsynagoge gebouwd in de Folkingedwarsstraat op nr. 16. Het ontwerp voor dit gebouw komt van architectenbureau Kuiler en Drewes die o.a. ook verantwoordelijk zijn voor de bouw van de puddingfabriek van Polak. Het complex omvat een gebedsruimte, een administratiekantoor en vier klaslokalen. Het uiterlijk is bescheiden, met een voorgevel in tweekleuren baksteen. In de gevel zitten acht hoge en drie kleinere vensters met smalle gietijzeren kozijnen. Boven de metalen deur die naar de binnenplaats leidt, is een ronde bakstenen boog gemetseld. Aan de rechterkant van het pand zitten twee woningen vast, ze zijn mee-ontworpen met de synagoge. De feestelijke opening vindt plaats eind maart 1940.
Slechts anderhalve maand later, in mei 1940, wordt Nederland bezet, met alle vreselijke gevolgen van dien. In 1943 waren vrijwel alle Joodse inwoners van Stad gedeporteerd. Na de oorlog keerden slechts weinigen terug. De meesten waren systematisch vermoord of omgekomen door de ontberingen in de kampen. Van de Joodse gemeenschap in de stad is bijna niets meer over. Dit heeft ook zijn weerslag op de grote synagoge in de Folkingestraat. Het gebouw verkeert in slechte staat en de kosten van onderhoud zijn niet op te brengen door de geminimaliseerde Joodse gemeenschap. In 1952 wordt deze synagoge daarom verkocht. De voormalige jeugdsynagoge wordt vervolgens in gebruik genomen als synagoge. Dit heeft geduurd tot 1981. In dat jaar kon de grote synagoge in de Folkingestraat, na restauratie, weer in gebruik genomen worden.
In 1982 wordt besloten dat het pand met rijkssubsidie verbouwd zal worden tot buurtcentrum. Op 21 oktober 1983 vindt de opening plaats van “Buurtpand Binnenstad Zuid”. De nadruk ligt met name op sportvoorzieningen. In de grote zaal, de voormalige gebedsruimte, is een gymzaal. In de kantoorruimten worden een of meer keren per week spreekuren gehouden door een opbouwwerker, een maatschappelijk werkster en een sociaal begeleidster. Daarnaast maakt het bewonersoverleg ook gebruik van het pand. Later vinden er ook andere activiteiten plaats. Zo was er in op 4 mei 2019 een lezing in het kader van Open Joodse Huizen.
In 2018 heeft de gemeente Groningen plannen om het pand te verkopen. Het wordt uiteindelijk aangekocht door vastgoedondernemer Wijnand van Smeden, die zelf jarenlang in het gebouw gesport heeft. Hij is voornemens er opnieuw een sportschool van te maken, maar de gemeente werkt deze plannen tegen. Zij wil er 4 appartementen met binnentuin van maken en de plannen hiervoor liggen al klaar. Voor de binnentuin moet een deel van het gebouw gesloopt worden. Dit terwijl het op 11 van de 12 punten voldoet om in aanmerking te komen een rijksmonument te worden. Het bevat nog steeds veel van de originele elementen uit de tijd dat het een jeugdsynagoge was.
Jeugdsjoel gekraakt
Op 2 oktober 2023 neemt ongeveer een tiental krakers bezit van het pand uit protest tegen de plannen van de gemeente en om te vechten voor het behoud van de publieke functie als sociaal centrum en de status van cultuurhistorisch erfgoed. Volgens de krakers handelt de gemeente in strijd met haar eigen beleid. I.p.v. cultuurhistorische en erfgoedeigendommen te beschermen en behouden doet de gemeente precies het tegenovergestelde. Of kraken de juiste vorm is om aktie te voeren, mag ieder voor zich bepalen. Feit is wel dat hun bedoelingen prijzenswaardig zijn. Laten we er met zijn allen alsjeblieft voor zorgen dat dit stuk Joods erfgoed bewaard blijft.
Joods Groningen wil zich hier ook graag voor inzetten en heeft binnenkort een ontmoeting met de krakers hoe dit aan te pakken. Op dit moment loopt er al een procedure “voorlopige voorziening”. Dit is een verzoek aan de voorzieningenrechter die kan worden gedaan als er een bezwaar- of beroepsprocedure loopt en als er sprake is van een spoedeisende situatie. Op de Facebook-pagina van Joods Groningen zal ik u op de hoogte houden van de ontwikkelingen omtrent de jeugdsjoel.
Er is een crowdfunding opgezet om de kosten van de procedure “voorlopige voorziening” te dekken. Elke bijdrage hoe klein ook is welkom. U kunt hier doneren.
Update:
01-11-2023: De gemeente Groningen heeft het koopcontract voor de jeugdsynagoge aan de Folkingedwarsstraat ontbonden en neemt het pand voorlopig weer zelf in handen. Volgens het gemeentebestuur is deze beslissing genomen, omdat de eigenaar zich niet aan de gemaakte afspraken rond de koop van het inmiddels gekraakte gebouw. De krakers mogen voorlopig blijven zitten. Pas als de verbouwing gaat beginnen, moeten de krakers weg. Vorige week werd bekend dat ook een groep buren van plan is om naar de rechter te stappen om de verbouwingsplannen voor de jeugdsynagoge tegen te houden.
Meer informatie hierover vindt u in dit artikel van OOG Omroep Groningen.
Bronnen:
Online magazine GRAS
Delpher
Nieuw Israëlitisch Weekblad
Nieuwsblad van het Noorden
OOG Omroep Groningen
Illustraties:
Beeldbank Groningen
Collectie Regina Philip
Laatst bijgewerkt:
02-11-2023