Het monument op de Joodse begraafplaats aan de Iepenlaan in de stad Groningen herinnert aan de in de Tweede Wereldoorlog omgekomen Groninger Joden.
Achtergrond
Het monument op de Joodse begraafplaats werd opgericht ter nagedachtenis aan de bijna 3000 Joden die uit de stad werden gedeporteerd en vermoord. Het werd vervaardigd door de Groninger beeldhouwer Willem Valk en op 7 mei 1950 onthuld in aanwezigheid van onder anderen burgemeester P.W.J.H. Cort van der Linden en opperrabbijn Aäron Prins.
Beschrijving
Het gedenkteken bestaat uit natuurstenen zuilen die de twaalf stammen van Israël symboliseren. Aan de bovenkant van elke zuil is in reliëf een symbool ontleend aan de Tenach te zien. Een bronzen vlechtwerk boven de zuilen brengt het geheel bij elkaar in een middelste, uitstekende pilaar, bekroond door een davidster.
Na aankomst in het Beloofde Land kreeg iedere stam een eigen grondgebied. Levi kreeg geen land, maar in plaats daarvan werden de twee zoons van Jozef (Efraïm en Manasse) als stammen gerekend, waarmee het aantal twaalf bleef.
In de basis is in het Hebreeuws en Nederlands een tekst aangebracht:
BEMIND EN GELIEFD BIJ
HUN LEVEN OOK DOOR HUN
DOOD NIET VAN ONS TE
SCHEIDEN. 2 SAMUEL 1:23
12 Stammen van Israël
- Ruben 7. Gad
- Simeon 8. Aser
- Levi 9. Issachar
- Juda 10. Zebulon
- Dan 11. Jozef
- Naftali 12. Benjamin
De diverse symbolen op het monument komen voor een groot deel overeen met wat erover te vinden is op het internet (zie bijv. Twaalf stammen van Israël – Synagoge van Enschede). Een aantal symbolen wijken echter af en betreffen derhalve een interpretatie van de kunstenaar. Deze symbolen zijn voorgelegd aan een aantal personen en instanties, waaronder predikant L.S.K. Hoogendoorn, prof. dr. W.J. van Bekkum, NIG, Groninger Archieven en een rabbijn, maar ook zij kwamen er niet helemaal uit of hebben niet gereageerd. Onderstaand een interpretatie van de 12 symbolen met hun betekenis en bijbehorende edelstenen (ook hierover bestaan veel discussies en variaties op het internet).
Het edelstenen borstschild (choshen) (zie ook het symbool van Levi) was een belangrijk onderdeel van de ceremoniële kleding van de hogepriester in het Oude Testament. Het was gemaakt van goud en ook bezet met twaalf verschillende edelstenen, die stonden voor de twaalf stammen van Israël. Het borstschild werd gedragen op het borstbeen en was bedoeld om te symboliseren dat de drager een tussenpersoon was tussen God en het volk van Israël.
Ruben
Betekenis: “zie, een zoon”
Symbool: liefdesappel en water
Edelsteen: robijn (odem)
1e zoon van Jakob (Lea)
Simeon
Betekenis: “hij die luistert” of “hij die (ver)hoort”
Symbool: ingang ommuurde stad, zwaard
Edelsteen: topaas (pitdah)
2e zoon van Jakob (Lea)
Levi
Betekenis: “verbonden”, “gehecht” of “aanhankelijk”
Symbool: priesterlijke borstplaat
Edelsteen: smaragd (bareketh)
3e zoon van Jakob (Lea)
Juda
Betekenis: “ geprezen” of “lof”
Symbool: leeuw
Edelsteen: granaat (nophek)
4e zoon van Jakob (Lea)
Dan
Betekenis: “God is mijn rechtdoener”
Symbool: weegschaal of slang
Edelsteen: opaal (leshem)
5e zoon van Jakob (Bilha)
Naftali
Betekenis: “mijn strijd” of “mijn worsteling”
Symbool: hinde/gazelle
Edelsteen: agaat (shebho)
6e zoon van Jakob (Bilha)
Gad
Betekenis: “geluk” of “gelukkige”
Symbool: tentenkamp (soldaten)
Edelsteen: amethist (ahlamah)
7e zoon van Jakob (Zilpa)
Aser
Betekenis: “gelukkig”, “gezegend” of “voorspoedig”
Symbool: olijfboom/vruchtboom
Edelsteen: aquamarijn (tarshish)
8e zoon van Jakob (Zilpa)
Issachar
Betekenis: “loon” of “huurling”
Symbool: ezel/kameel (beladen met boeken)
Edelsteen: saffier (sappir)
9e zoon van Jakob (Lea)
Zebulon
Betekenis: “woning” of “heer”
Symbool: boot (schip)
Edelsteen: diamant (yahalom)
10e zoon van Jakob (Lea)
Jozef
Betekenis: “vruchtbare tak”
Symbool: os of wijnrank
Edelsteen: onyx (shoham)
11e zoon van Jakob (Rachel)
Benjamin
Betekenis: “zoon van het recht” of “zoon van geluk”
Symbool: wolf
Edelsteen: jaspis (yashfeh)
12e zoon van Jakob (Rachel)
De vlag van Israël
toont een blauwe davidster
op een witte achtergrond, tussen twee blauwe strepen,
voorstellende een talliet (een vierhoekige omzoomde
sjaal die reeds in de oudheid al bij het joodse
ochtendgebed gedragen werd).
Lea was de eerste vrouw van Jakob (moeder van 6 zonen; zuster van Rachel; dochter van Laban)
Rachel was de tweede vrouw van Jakob (moeder van 2 zonen; zuster van Lea; dochter van Laban)
Bilha was de slavin van Laban en later van Rachel (moeder van 2 zonen)
Zilpa was de slavin van Laban en later van Lea (moeder van 2 zonen)
Auteur:
Nehemia Mulder
Bronnen:
Monument op de Joodse begraafplaats (Groningen) – Wikipedia
Israëlieten – Wikipedia
Edelstenen borstschild – blog informatie over edelstenen Hoseki
Twaalf stammen van Israël – Synagoge van Enschede
Borstharnas van de Joodse hogepriester | SpringerLink
Illustraties:
© Collectie Nehemia Mulder
Gepubliceerd:
13-10-2025