Het gezin van Hartog en Keetje van Dam woonde een korte periode aan de Paterswoldseweg op nummer 8A. Hun leven vol adreswisselingen speelt zich af in de steden Groningen en Leeuwarden.
Hartog Benjamin is op 28-2-1891 in Groningen geboren als tweede kind van Benjamin Willem van Dam (Groningen, 15 september 1862 – Groningen, 11 juli 1932) en Elizabeth Marcus (Groningen, 18 maart 1867 – Groningen, 1 december 1939). Dit gezin groeide uit tot 10 kinderen en woonde in de Joodse buurt van de stad (Nieuwstad 10 (1900), Schoolholm 13 en 15 (1914-1933)).
Keetje Swartenberg komt ter wereld in Assen op 18-3-1889. Ze is de één na jongste in het gezin van Salomon Swartenberg (Westerbork, 26 februari 1853 – Assen, 25 maart 1923) en Heintje Koekkoek (Groningen, 5 juli 1858 – Assen, 31 januari 1907) dat uit zeven kinderen bestaat.
Keetje vertrekt in 1906 naar Groningen en behaalt verschillende onderwijsaktes. Het stel heeft elkaar ongetwijfeld in Groningen ontmoet, maar bij de verlovingsadvertentie in het Nieuw Israëlitisch Weekblad van 23 mei 1919 staat nog het ouderlijk huisadres (haar moeder is al in 1907 overleden) van Keetje in Assen vermeld. Op 30 december 1920 trouwen ze in Groningen, Keetje is dan lerares fröbelschool, Hartog is stoffeerder. Volgens de Groninger adresboeken gaan ze wonen op het adres waar Keetje al onderhuurde, Folkingestraat 17A.
In april 1922 verhuizen Hartog en Keetje naar Huizum vlakbij Leeuwarden. Ze wonen daar op verschillende adressen en krijgen er twee dochters; Elizabeth Henriëtte (Huizum, 12 november 1923) en Henny Rozetta (Huizum, 4 juli 1925). In november 1926 gaan ze naar Leeuwarden en wonen daar achtereenvolgens op de adressen Uniabuurt 10, Over de kelders 14 en tot slot aan de H. Sacramentstraat 22 (hierbij staat vermeld inwonend bij M. Marcus). Ze krijgen er nog twee dochters bij; Henriëtte Hendrina (Leeuwarden, 16 juni 1928) en Rozetta Carolina geboren in Leeuwarden op 2 juli 1932 die al na 1 dag overlijdt. In 1933 keren ze terug naar Groningen, mogelijk vanwege het overlijden van Benjamin Willem van Dam, de vader van Hartog Benjamin.
Op 2 januari 1923 wordt bij notaris Antonius Wern
er Koch te Leeuwarden een vennootschap onder firma geregistreerd. Firmanten zijn Johann Hendrik Reents en Hartog Benjamin van Dam, beiden wonende te Huizum. Op 30 januari 1928 wordt een bedrijf in bedden, dekens en matrassen geregistreerd bij de Kamer van Koophandel op naam van H.B. van Dam. Op 4 oktober 1930 opent hij een zaak aan het adres Uniabuurt 10 waar hij ook woont met zijn gezin. Dit bedrijf wordt opgeheven op 5 september 1933 nadat het gezin op 17 augustus 1933 naar Groningen verhuisd is. Hartog blijkt ook in die stad erg ondernemend te zijn want hij registreert in datzelfde jaar Clubmeubelfabriek “Het Noorden” waarna er nog enkele wijzigingen zijn in de bedrijfsvoering.
In Groningen woont het gezin op verschillende adressen in de stad samen met de moeder van Hartog Benjamin en ook zijn broer Aron Benjamin (behanger en stoffeerder). Via Nassauplein 2, Steentilstraat 11 en Brandenburgerstraat 9 (waar moeder Elizabeth van Dam-Marcus in 1939 overlijdt) komen ze op 3 mei 1940 aan de Paterswoldseweg in het bovenhuis nummer 8A te wonen. Ook een zus van Keetje, Mietje Swartenberg, komt in juli van dat jaar hier bij inwonen.
In maart 1941 verhuist eerst zus Mietje naar de Praediniussingel 51A en vandaar naar een andere zus (Carolina) in Enschede. Volgens haar Arolsen persoonskaart wordt Mietje vandaar op 27-4-1943 op transport gesteld naar Sobibor waar ze vrijwel direct na aankomst op 30 april 1943 is omgebracht, 58 jaar oud.
Het gezin van Dam verkast met broer Aron Benjamin in mei 1941 naar het Gedempte Kattendiep 3.
Begin 1942 gaat Aron Benjamin vandaar naar het Israëlitisch Gasthuis aan de Schoolholm 26 (hij is dan 50 jaar). De woningkaart van het gasthuis geeft voor Aron Benjamin 17 maart 1943 als vertrekdatum. Zijn Arolsen persoonskaart geeft echter aan dat hij al in mei 1942 naar Westerbork is weggevoerd en na enkele maanden in oktober op transport gaat naar Auschwitz. De achteraf opgemaakte overlijdensakte geeft als datum van zijn overlijden 28 februari 1943, 50 jaar oud.
De woningkaart van Gedempte Kattendiep 3 meldt dat Hartog Benjamin op 17 maart 1943 “naar Duitschland” gaat, vermoedelijk gaat dan het hele gezin op transport. Van de oudste dochter Elizabeth Henriette staat als vertrekdatum 13 april genoteerd.
Op de Arolsen persoonskaarten (van vader Hartog Benjamin is geen registratiekaart gevonden) is genoteerd dat het gezin vanuit Westerbork op 16 oktober 1943 op transport is gezet naar Auschwitz en volgens de achteraf opgemaakte overlijdensakten worden ze daar allen direct na aankomst op 19 oktober 1943 omgebracht.
Hartog Benjamin van Dam was 51 jaar, zijn vrouw Keetje Swartenberg 53 jaar, hun dochters Elizabeth Henriette 18 jaar, Henny Rozetta 17 jaar, Henriëtte Hendrina 14 jaar.
Klik op onderstaande afbeeldingen voor een vergroting
Keetje Swartenberg
Aron Benjamin van Dam
Elisabeth Henny van Dam
Mietje Swartenberg 1
Henny Rozetta van Dam
Mietje Swartenberg 2
Henriëtte Hendrina van Dam
Dit verhaal is voor een groot deel ook gepubliceerd op de Wijkwebsite Badstratenbuurt en Facebookgroep Joodse Zeeheldenbuurt Groningen
Auteur:
Theo Siderius
enkele aanvullingen van Regina Philip
Bronnen:
Alle Friezen
Arolsen Archives
Delpher.nl
Drents Archief
Groninger Archieven
Joods Monument
Illustraties:
Alle Friezen
Arolsen Archives
Google Maps
Leeuwarder Courant
Nieuw Israëlitisch Weekblad
Nieuwsblad van het Noorden
Gepubliceerd:
01-11-2021